|
Desde que en 1849 Henry David Thoreau definiera el principio de la “Desobediencia Civil”, esta herramienta popular ha servido para señalar desigualdades sociales, la tiranía de los Estados, la guerra, el imperialismo y todos los fenómenos jerárquicos que atentan contra la vida y la dignidad.
La sentencia del Tribunal Supremo del 14 de octubre sobre el “Procés” no puede verse como un asunto interno catalán, ni como una guerra de nacionalismos y banderas. Quien quiera verlo así estaría pecando de miopía y de una insensibilidad política total.
La sentencia del “Procés” es un ataque directo contra todos los movimientos sociales y una amenaza contra el derecho a la protesta. La sentencia considera que la desobediencia civil masiva debe ser enjuiciada y condenada bajo los tipos jurídicos más duros, con penas de prisión que nos disuadan a todos de la idea de tomar las calles.
Las consecuencias de este dictamen no pueden ser más evidentes: la desobediencia civil, la misma que se enfrentó al Imperio británico, que combatió la segregación racial en EE.UU o que logró la abolición del servicio militar obligatorio en el Estado español, queda completamente criminalizada y tipificada como uno de los delitos más graves, solo por debajo de los delitos de sangre.
En vista de ello nosotros nos declaramos solidarias pero también desobedientes. Somos desobedientes cada vez que paramos un desahucio contra una resolución judicial, lo somos cuando ayudamos a realojar a familias sin hogar y cuando protestamos en la calle ante cualquier injusticia.
Desde Canarias toda nuestra solidaridad con los represaliados, con los presos políticos y también con los sociales, con los catalanes que sufren hoy las cargas policiales (como las sufrieron el 15M cuando se les desalojó de Plaça Catalunya) y con todos los desobedientes que en cualquier parte del mundo le gritan ¡NO! a un Sistema que está reprimiendo por encima de sus posibilidades y que está agotando la paciencia popular.
S.I.G.C.
F.A.G.C.
Somos pueblo, somos vecinos y vecinas, tenemos derecho a decidir nuestro futuro y nuestras vidas. No es una cuestión de banderas ni de patrias; es una cuestión de derechos individuales y colectivos. No solidarizarse hoy con nuestros vecinos y vecinas que están sufriendo la ley antiterrorista es mezquino y nada libertario, no condenar unas sentencias desproporcionadas es situarse junto a los represores.
Comunicado de la CNT ante la actual situación en Catalunya
En Catalunya tenemos un problema y no hay que ser muy listo para llegar a esta conclusión. No vamos a entrar aquí a analizar las causas ni tomaremos posición política por ninguna de las partes; en nuestra organización tenemos diferentes puntos de vista ante la reivindicación de parte del pueblo catalán para ejercer su derecho a la autodeterminación.
Pero si hay algo que define la trayectoria de la CNT, tanto a nivel estatal como catalán, es nuestro rechazo a la represión.
El Estado español ha demostrado una vez más que por mucho que la palabra “democracia” salga de su boca es de todo menos una democracia. Después de filtraciones inadmisibles de la sentencia a varios medios, evidenciando la falsedad de la separación de poderes, finalmente hoy nos llega una sentencia que, más allá de las afinidades o adversidades que se puedan tener con la clase política catalana y particularmente con las personas condenadas, nos afecta como organización que apuesta por la acción directa y la movilización social en la calle.
Tal y como está redactada la sentencia, cualquier acción pública, por muy no-violenta que sea, puede ser tipificada como delito de sedición: un piquete, una sentada, una paralización de desahucio… Esto es un ataque frontal a nuestros derechos fundamentales y no debemos ser ingenuos: tarde o temprano se usará contra nosotros. Es por eso que mostramos nuestra repulsa a esta sentencia y nos juntamos al clamor de gran parte de la sociedad catalana en contra de la misma.
Hemos visto últimamente barbaridades judiciales como la condena a los jóvenes de Altsasua y todas nos hemos solidarizado porque entendemos que es un ataque a los derechos fundamentales de las personas. También hemos vivido las acusaciones de terrorismo en las operaciones «Piñata» y «Pandora» contra compañeras que han sido enchironadas, incomunicadas… Vivimos el caso «Scala» y estamos hartas de ver cómo el Estado utiliza todas las herramientas de las que dispone para aniquilar cualquier iniciativa antagonista a su poder.
Somos pueblo, somos vecinos y vecinas, tenemos derecho a decidir nuestro futuro y nuestras vidas. No es una cuestión de banderas ni de patrias; es una cuestión de derechos individuales y colectivos. No solidarizarse hoy con nuestros vecinos y vecinas que están sufriendo la ley antiterrorista es mezquino y nada libertario, no condenar unas sentencias desproporcionadas es situarse junto a los represores. Sabemos que nuestra acción está en la calle exigiendo justicia y haciendo sentir nuestra voz, ofreciendo nuestra experiencia y aprender de la gente que nos acompaña, compartiendo y haciéndonos pueblo. Favoreciendo la creación de una semilla de resistencia y de dignidad. Las calles tienen que ser nuestras.
Por toda la gente que ha sufrido y sufrirá la represión en nuestra casa y en todo el mundo, hemos de saber ser dignos como organización antiautoritaria y de clase trabajadora. Por eso estamos siempre a favor de las personas reprimidas por el estado. Porque el Estado, sea cual sea, es nuestro enemigo.
Nosotros sabemos cuál es nuestro lugar: en las carreteras, en los puestos de trabajo, en las universidades. Por la defensa de nuestros derechos.
Secretariado Permanente del Comité Regional de CNT Catalunya-Balears
Después de días de filtraciones poco inocentes, esta mañana se ha hecho pública la sentencia del Tribunal Supremo contra 12 políticos catalanes por los hechos de alrededor del 1 de octubre de 2017. En ella se condena por sedición a las encausadas que desde hace más de un año y medio están encarceladas a penas que van de 9 a 13 años de prisión. Una vez conocida la sentencia constatamos que se ha escrito una nueva página en el rearme represivo y punitivo del estado, ya que abre la puerta a tipificar con el delito de sedición reuniones y manifestaciones incómodas al Estado y al gobierno de turno. [Català]
Una sentencia que ataca las libertades y los derechos civiles
Después de días de filtraciones poco inocentes, esta mañana se ha hecho pública la sentencia del Tribunal Supremo contra 12 políticos catalanes por los hechos de alrededor del 1 de octubre de 2017. En ella se condena por sedición a las encausadas que desde hace más de un año y medio están encarceladas a penas que van de 9 a 13 años de prisión. Una vez conocida la sentencia constatamos que se ha escrito una nueva página en el rearme represivo y punitivo del estado, ya que abre la puerta a tipificar con el delito de sedición reuniones y manifestaciones incómodas al Estado y al gobierno de turno .
Desde la CGT hemos combatido, y lo seguiremos haciendo, las políticas que han llevado a cabo en el gobierno de la Generalitat algunas de las encausadas y los partidos que representan. Hemos sufrido operaciones represivas orquestadas desde sus consejerías y certificamos como algunos de estos partidos han perseguido la protesta social pidiendo el máximo de penas posibles en hechos como Paremos el Parlamento.
Quizá por eso tenemos suficiente perspectiva como para ser conscientes de que esto no va ni de personas ni de historiales de unos y otros. Esto de criminalización del derecho de protesta y de la organización política y social. De rearme represivo del Estado. La criba aplicado en este nuevo juicio político será el precedente sobre el que el Estado reforzará su brutalidad en procesos futuros, que nos afectarán a todas, normalizando la aplicación de la máxima represión posible a todo el mundo que actúe coordinadamente contra sus intereses.
La deriva punitiva, siempre presente, se está acentuando y consolidando. Los y las jóvenes de Altsasu, los cientos de miles de multas de la ley Mordaza, la violencia policial, las operaciones contra el movimiento libertario, las personas que han tenido que irse del país para evitar revancha o montajes policiales.
Y sí, los y las encausadas de Sabadell por explosivos que no existen, bombas que no han estallado y un terrorismo que actualmente sólo está presente en forma de criminales desahucios contra decenas de miles de familias de la clase trabajadora. Constatamos también que los partidos políticos ignoran conscientemente estos encarcelados y estas represiones, mostrando lo que algunos entienden por solidaridad de primera y de segunda.
Como ante la brutalidad del 1 de octubre, como a los diferentes montajes policiales, como cada vez que resistimos las porras de Guardia Civil, Mossos de escuadra, Policía Nacional. Contra su represión y rearme legal contra la población, la respuesta es siempre en la calle y la autoorganización popular.
Secretariado Permanente de CGT-Catalunya
14 de octubre de 2019
Με αφορμή την επανέκδοση του ιστορικού βιβλίου του Μάρει Μπούκτσιν Ισπανοί Αναρχικοί τα ηρωικά χρόνια 1868 – 1936 από τις εκδόσεις Βιβλιοπέλαγος (μετάφραση: Ροζίνα Μπέρκνερ και Γιάννης Καστανάρας) και την συμπλήρωση 83 χρόνων από την ισπανική επανάσταση, «το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας» συνεχίζει να εμπνέει μέχρι και σήμερα τον αγώνα για την ανθρώπινη χειραφέτηση. Το κείμενο αυτό αποτελεί σύνθεση των παρουσιάσεων του Μιχάλη Κορακιανίτη και Αργύρη Αργυριάδη που έγιναν το 2011-12 για την παρουσίαση της πρώτης έκδοσης του Βιβλίου, μαζί με τον αείμνηστο Μιχάλη Πρωτοψάλτη, στο οποίο και αφιερώνεται στην μνήμη του αλλά και στα εκατομμύρια των Αναρχικών που έδωσαν την ζωή τους για την Αναρχία και τον Ελευθεριακό Κομμουνισμό. 83 χρόνια μετά τον Ισπανικό εμφύλιο, η Mνήμη συνεχίζει να οπλίζει τις μνήμες...
Σύμφωνα με τον Έγκελς: «Η ιστορική αποστολή του σύγχρονου προλεταριάτου είναι να πραγματώσει την κοσμοαπελευθερωτική πράξη της μετατροπής της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής σε κοινωνική». Πέρα όμως από το οικονομικό, οι Ισπανοί αναρχικοί έθεσαν επιπλέον ως κύριο ζήτημα κατά πόσον μπορούν οι άνθρωποι να αποκτήσουν πλήρη και άμεσο έλεγχο της καθημερινής τους ζωής, να διαχειριστούν την κοινωνία με το δικό τους τρόπο –όχι σαν μάζες που καθοδηγούνται από επαγγελματίες ηγέτες αλλά ως πλήρως χειραφετημένα άτομα σε ένα κόσμο χωρίς καθοδηγητές – καθοδηγούμενους, χωρίς αφέντες και σκλάβους. Αυτό ήταν το περιεχόμενο και η «ΙΔΕΑ» που συνεπήρε τους Ισπανούς εργάτες και αγρότες 151 χρόνια πριν, και δεν είναι άλλη από την Αναρχία πάντα συνυφασμένη με τον Αναρχισμό.
Η Αναρχία λοιπόν ως η «ΙΔΕΑ» οργάνωσης, είναι η ιστορία των αγώνων που πραγματεύεται το βιβλίο «Ισπανοί Αναρχικοί τα ένδοξα χρόνια» Μια ιστορία 68 χρόνων αγώνων που κατέληξε στο πιο όμορφο και σημαντικό κατά τη γνώμη μου κοινωνικό πείραμα του 20ού αιώνα και έλαβε χώρα στον Ισπανικό εμφύλιο την τριετία 1936-1939 κατά την οποία οι Ακτήμονες αγρότες της Ισπανίας υπό την σκέπη της αναρχοσυνδικαλιστικής ένωσης CNT προχώρησαν στην επίτευξη της κολεκτιβοποίησης, δηλαδή της κοινωνικοποίησης της αγροτικής παραγωγής εφάρμοσαν το όραμα του ελευθεριακού κομουνισμού κατέδειξαν ότι ο Αναρχισμός δεν είναι ουτοπία και μετά από 3 χρόνια έντιμου αγώνα μπορεί να ηττήθηκαν, αλλά άφησαν ανεξίτηλα την σφραγίδα τους ως παρακαταθήκη για τον μέλλον ότι η εξουσία δεν είναι αήττητη.
Σήμερα 83 χρόνια από την έναρξη του ισπανικού εμφυλίου και 151 χρόνια από την ίδρυση της CNT πολλά έχουν αλλάξει και ίσως αναρωτηθεί κάποιος για το ποια είναι η αξία της επανέκδοσης ενός τέτοιου βιβλίου. Κατά την γνώμη μου το βιβλίο αυτό είναι επίκαιρο σήμερα διότι έρχεται να εξιστορήσει και να επαναφέρει μια ξεχασμένη μνήμη όχι της ιστορίας αλλά του νοήματος ότι τα κοινωνικά κινήματα και οι ιδέες δεν δημιουργούνται ξαφνικά - ούτε εν κενό, αλλά είναι αποτέλεσμα μακρόχρονου αγώνα.
Πιστεύω ότι το βιβλίο αυτό δεν θα πρέπει να το δούμε για να ηρωοποιήσουμε το παρελθόν και να δούμε το μέλλον με όρους παλιού διότι έτσι κινδυνεύουμε απλά να καταλήξουμε γραφικοί τιμητές ενός παρελθόντος που πέρασε ανεπιστρεπτί. Αντίθετα να στοχαστούμε από ότι έγινε και να κάνουμε την ιστορία μια δημιουργική εμπειρία που θα κατανοήσει τα λάθη για να μην τα επαναλάβει ξανά αλλά και να επαναφέρει την μνήμη ότι τίποτα δεν τελείωσε στον κοινωνικό αγώνα. Μόνο τότε ως Αναρχικοί, επαναστάτες έχουμε την δυνατότητα να μιλάμε για το νέο με όρους καινούργιου και να ενδυναμώσουμε την ελπίδα για την ριζοσπαστικοποίηση του αγώνα με στόχο την κοινωνική ανατροπή. Ας δούμε λοιπόν το βιβλίο υπό αυτό το πρίσμα και ας το συγκρίνουμε με τις σημερινές συνθήκες. Διότι οι κολεκτίβες της ιδεολογίας κατά τον ισπανικό εμφύλιο ως εμπειρία του ελευθεριακού κινήματος χθες, συνθέτουν την παρακαταθήκη για την ενδυνάμωση εκ νέου του αγώνα σήμερα, για να φτάσουμε κάποτε στις κοινωνίες της ελευθερίας.
Αρκετές φορές προεικονιστικά μας λένε ότι η αναρχία είναι αδύνατη, ουτοπική, ανεφάρμοστη. Η ιστορία τους διαψεύδει όμως. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο ισπανικός εμφύλιος όπου κανείς δεν πίστευε ότι θα συμβεί το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας. Όπως συμβαίνει και σε άλλα ιστορικά γεγονότα έτσι και για την Ισπανία του 1936 οι επικριτές προσδιόρισαν την ουτοπία ως τον ιδεολογικό χειρισμό για την απαξίωση ενός ενεργού μαχητικού πληθυσμού όπως οι εργαζόμενοι & αγρότες Ισπανοί αναρχικοί. Κανείς δεν πίστευε ότι θα μπορούσε να γίνει πράξη το απελευθερωτικό αίτημα τότε. Και όμως με την επιμονή και αγώνα 100 χρόνων έγινε.
Αλλά για να δούμε πως αυτή η ισπανική έφοδος στον ουρανό έγινε πράξη πρέπει να επιστρέψουμε και να δούμε μέσα από τις σελίδες του βιβλίου στην Ισπανία στα τέλη του 1800 και να ανακαλύψουμε το κίνητρο που δυνάμωσε την άνθιση της μαζικότητας του αναρχικού κινήματος που ήταν καθαρά ιδεολογικό αφενός και συνάμα ηθικό. Η δημιουργία του νέου κόσμου πάνω στον ελευθεριακό κομουνισμό βασίστηκε αρκετά πάνω στις ιδέες του Κροπότκιν (ο κοινωνικός πυλώνας) για τον ηθικό σοσιαλισμό και την αμεσότητα του αναρχισμού ως ιδεώδες του Μπακούνιν προς την ανατροπή του παλαιού κόσμου χωρίς πρωτοπορίες και θέσφατα (πολιτικός – ιδεολογικός πυλώνας), χωρίς φυσικά να ξεχνάμε την επιρροή των κολεκτιβιστικών ιδεών του Προυντόν.
Εξετάζοντας το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της Ισπανίας, το 1868 τότε που ο Μπακούνιν έστειλε τον Φανέλι, ο ισπανικός λαός ασφυκτιούσε κάτω από τον ζυγό του κλήρου και των τσιφλικάδων. Ήταν λοιπόν κάτι πολύ οικείο για τους Ισπανούς να καταλάβουν τις τους έλεγε έστω και σε διαφορετική γλώσσα ή με νοήματα για αυτό που τους ενώνει. Αυτή η αφήγηση δείχνει στην πράξη την αυξημένη ενσυναίσθηση που αναπτύχθηκε και δεν ήταν άλλη από αυτή την πολυπόθητη κοινωνική χειραφέτηση που ακόμα προσπαθούμε στις μέρες να δημιουργήσουμε.
Η δυνατότητα να πάρει την ζωή στα χέρια του για τον εργάτη ή η οικειοποίηση της παραγωγής για τον αγρότη ειδικά δε για τον ακτήμονα ήταν αρκετά θελκτικό και συμπαγές συνεκτικό στοιχείο για την δυναμική του κοινωνικού μετασχηματισμού. Αυτός ο νέος στόχος ζωής ενδυναμώθηκε από την σαρωτική αμεσότητα του Αναρχισμού, που όντας πιο βατός σε σχέση με τον επιστημονικό σοσιαλισμό, μίλησε στην καρδία των αγράμματων αγροτών και όχι μόνο, αλλά και στους κόλπους των βιομηχανικών εργατών που θεωρήθηκε από τον Μαρξ ως η ελίτ του προλεταριάτου. Οι αναρχικές ιδέες κίνησαν το ενδιαφέρον του κόσμου που αφομοίωσε πολύ γρήγορα τον λόγο του Κροπότκιν και των αδελφών Ρεκλί καθώς και τις κολεκτιβιστικές απόψεις του Μπακούνιν. Έτσι η πλήρης κοινωνική απελευθέρωση στο όνομα της αναρχίας προσέδωσε ορατό σκοπό και στόχο ζωής στο τώρα και όχι στο μετά. Έδωσε απτό νόημα σε σχέση με την θεολογία της ύστερης απελευθέρωσης και των μεταβατικών σταδίων του επιστημονικού σοσιαλισμού που για τον απλό Ισπανό ήταν κάτι το δυσνόητο και μη αναγκαίο.
«Η διαφορά αυτή περιγράφηκε παραστατικά από τον Αβελίνο Γκονθάλεθ Μεγιάδα, ο οποίος συγκρίνει την ελεγχόμενη από τους αναρχικούς Λα Φελγκέρα με την ελεγχόμενη από τους μαρξιστές Σάμα. Και οι δύο πόλεις, παρατηρεί, είχαν ίδιο μέγεθος και τις χώριζε ο ποταμός Ναλόν. Συνδέονταν μεταξύ τους με δυο γέφυρες. Η Οκτωβριανή Εξέγερση «θριάμβευσε μονομιάς στην πόλη των μεταλλουργών και των μεταλλωρύχων. (...) Η Σάμα οργανώθηκε πάνω σε στρατιωτικά πρότυπα. Δικτατορία του προλεταριάτου, κόκκινος στρατός, Κεντρική Επιτροπή, πειθαρχία, εξουσία. (...) Η Λα Φελγκέρα είχε αποφασίσει υπέρ του ελενθεριακού κομμουνισμού: ο λαός στα όπλα, ελευθερία εισόδου εξόδου, σεβασμός στους τεχνικούς του εργοστασίου μεταλλουργίας της Ντούρο-Φελγκέρα, ανοιχτές συζητήσεις για οποιοδήποτε θέμα, κατάργηση του χρήματος, ορθολογική διανομή τροφίμων και ειδών ρουχισμού. Ενθουσιασμός και ευθυμία στη Λα Φελγκέρα. Στρατιωτική βλοσυρότητα στη Σάμα. Οι γέφυρες της Σάμα φυλάσσονταν από ένα σώμα φρουρών με τους αξιωματικούς τους και όλα τα σχετικά Κανείς δεν μπορούσε να μπει ή να βγει από τη Σάμα χωρίς πάσο καλής διαγωγής ή να διασχίσει τους δρόμους χωρίς να γνωρίζει το σύνθημα. Όλα αυτά ήταν γελοιωδώς άσκοπα αφού τα κυβερνητικά στρατεύματα βρίσκονταν πολύ μακριά και η αστική τάξη της Σάμα είχε αφοπλιστεί και εξουδετερωθεί. (...) Όσοι εργάτες της Σάμα δεν ασπάζονταν τη μαρξιστική θρησκεία προτίμησαν να περάσονν στη Λα Φελγκέρα, όπου μπορούσαν τουλάχιστον να αναπνεύσουν. Υπήρχαν δύο αντιλήψεις περί σοσιαλισμού, η μία πλάι στην άλλη: η εξουσιαστική και η ελευθεριακή. Στις δύο όχθες του Ναλόν, δυο αδελφοί πληθυσμοί ξεκίνησαν μια νέα ζωή: με δικτατορία στη Σάμα, με ελευθερία στη Λα Φελγκέρα» (Ισπανοί Αναρχικοί σελ 451-452).
Και εδώ ερχόμαστε στην δύναμη του κοινωνικού Αναρχισμού, διότι ο Αναρχισμός όπου κατόρθωσε έστω ψήγματα νίκης το έκανε μόνο όταν ήταν κοινωνικός, συλλογικός και συντεταγμένος. Η Ισπανία όχι μόνο δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση, αλλά είναι το κεντρικό σημείο αναφοράς για το επιχείρημα αυτό. Οπότε το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο μελέτης και προβληματισμού για τους συλλογικούς αγώνες, ειδικά σήμερα σε μια εποχή που κυριαρχεί ο μητροπολιτικός ατομικισμός και η νεανική βία που εμπεριέχει και προσελκύει αναρχούμενες συμπεριφορές οι οποίες εγκλωβίζουν αρκετούς συντρόφους σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία εσωστρέφειας και lifestyle υποκουλτούρας. Ας αναρωτηθούν όλοι για το πώς θα μπορούσε να κοινωνικοποιηθεί πάλι ο αναρχικός λόγος, ώστε να μεγεθυνθεί πάλι στο σήμερα, αναλογιζόμενοι φυσικά και τις αιτίες που ο αναρχισμός απομαζικοποιήθηκε και έφτασε στην ιδεολογική απομεγένθυνση του.
Διότι, σύμφωνα με το συνέδριο της Σαραγόσας και το ψήφισμα για την Ομόσπονδη Αντίληψη του Ελευθεριακού Κομουνισμού, «η επανάσταση που θα οδηγούσε σε αυτή τη μελλοντική κοινωνία δεν θα έπρεπε να θεωρηθεί σαν μια ξαφνική πράξη βίας καθώς πολλά εξαρτώνται από την επαναστατική δράση ως «ένα ψυχολογικό φαινόμενο που έρχεται σε αντίθεση με την κατάσταση των πραγμάτων που καταστέλλει τις επιθυμίες και τις ανάγκες του ατόμου». Η βία δεν ήταν το σύνολο της επανάστασης αλλά μόνο το πρώτο βήμα το οποίο καταργεί «την ιδιωτική ιδιοκτησία, το κράτος, την αρχή της εξουσίας και, κατά συνέπεια, τον ταξικό διαχωρισμό των ανθρώπων σε εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενους, σε καταπιεστές και καταπιεσμένους». Η έμφαση που δίνει στην επανάσταση ως ψυχολογικό φαινόμενο και η αποστροφή που εκφράζει απέναντι στην εξουσία καθιστά το ψήφισμα ένα απόλυτα αναρχικό ντοκουμέντο. Πράγματι, ένας τέτοιος προσανατολισμός θα είχε φανεί άτοπος στα πλαίσια της «επιστημονικής», «αντικειμενικής», απρόσωπης ρητορικής ενός μαρξιστικού ντοκουμέντου» (Ισπανοί Αναρχικοί σελ. 484-485).
Όσον αφορά την εξήγηση για το συλλογικό, στην Ισπανία των αρχών του 1900, αν και είναι αρκετά εύκολη αρχικά, παραμένει δυστυχώς δυσνόητη στην συνέχεια για τις σημερινές γενιές των baby loosers που η εργασία έφυγε σαν αποδημητικό πουλί από την κοινωνία. Οι εργάτες και προπαντός οι αγρότες είχαν μάθει εξ εμπειρίας να είναι συλλογικοί και συνεργατικοί ειδικά δε στους αγρούς. Τους ήταν λοιπόν εύκολος ο λόγος για άμεση αντικατάσταση & ανατροπή του συστήματος παίρνοντας στα χέρια τους την σοδειά και την παραγωγή από αυτούς για τους ίδιους. Αλλά και αυτούς τους πήρε εκατό χρόνια συστηματικών αγώνων μέχρι να τα καταφέρουν. Και το κατάφεραν αν όχι όλοι, τουλάχιστον οι πολλοί μαζί.
«Για τους αναρχικούς αγρότες της Ισπανίας το μεσαιωνικό χωριό είχε πολλούς περιορισμούς. Ω ς κοινότητα όμως είχε πολλά χαρακτηριστικά ζωτικής σημασίας. Οι αναρχικοί της Ανδαλουσίας εκτίμησαν το pueblo εξαιτίας του πνεύματος της αλληλοβοήθειας, της αλληλεγγύης, της ισότητας και της κοινωνικότητας, που ήταν απόλυτα σύμφωνο με το στόχο του αναρχισμού και ουσιαστικά κάθε κοινωνίας με κεντρικό άξονα τον άνθρωπο. Θεώρησαν όμως το χωριό ως σημείο εκκίνησης για έναν ακόμα καλύτερο τρόπο ζωής και όχι ως στόχο, ως μια αφετηρία για μια κοινωνία όπου οι υλικές ανάγκες θα ικανοποιούνταν από τη σύγχρονη τεχνολογία και την επιστήμη• η ανθρώπινη σκέψη θα απελευθερωνόταν διαμέσου της λογικής και της γνώσης- το ανθρώπινο πνεύμα θα αναπτυσσόταν διαμέσου της συνεργασίας και της ελευθερίας.
Επομένως, οι αναρχικοί διεξήγαγαν έναν αποφασιστικό πόλεμο ενάντια στα αρνητικά χαρακτηριστικά του pueblo - τη στενοκεφαλιά, τις προκαταλήψεις, την άγνοια και τα συστήματα εξουσίας Ενθάρρυναν το σεβασμό απέναντι στη μόρφωση και τις τολμηρότερες ιδέες σχεδόν σε κάθε τομέα της ζωής. Στους αγρότες και στους braceros μετέδωσαν μια αίσθηση αξιοπρέπειας και αυτοσεβασμού, γενναιοδωρίας απέναντι στους καταπιεσμένους της τάξης τους και βέβαια μια θέαση της ανθρωπότητας που ήταν έντονα διεθνιστική τόσο στο πνεύμα όσο και στην προοπτική. Έφεραν στα pueblos μια γνώση των επιστημών που είχε απαγορευτεί από τον κλήρο, τη διεκδίκηση μιας ελευθερίας που είχε καταργηθεί από το κράτος και μια απαίτηση για την υλική ευημερία που είχαν σφετεριστεί οι κυρίαρχες τάξεις.» (Ισπανοί Αναρχικοί σελ 194-195).
Οπότε όταν έχεις να κάνεις με ένα επαναστατικό κίνημα, όπως το ισπανικό αναρχικό κίνημα που για ένα χρονικό διάστημα 68 ετών (τα χρόνια που ο Μάρεϊ Μπούκτσιν χαρακτηρίζει «ηρωικά) προετοίμαζε καθημερινά στα έγκατα της κοινωνίας την τελική του έφοδο, δεν νομίζω ότι έχει τόση σημασία να εμμένεις στην ήττα αυτού του κινήματος και στα αίτιά της. Για να καταλάβουμε πόσο αφοσιωμένοι ήταν οι Ισπανοί εργάτες {για παράδειγμα στη «μαύρη» (καθαρά αναρχική) Σαραγόσα} στην Ιδέα , δηλαδή στο σχέδιο ανατροπής της καπιταλιστικής κοινωνίας, αρκεί να παραθέσουμε το σχόλιο του Άγγλου ιστορικού Ρεϊμόντ Καρ ο οποίος υπογράμμιζε ότι «οι απεργίες χαρακτηρίζονταν από την περιφρόνηση απέναντι στα οικονομικά αιτήματα και από τη δύναμη της επαναστατικής τους αλληλεγγύης: οι απεργίες για τους φυλακισμένους συντρόφους ήταν πιο δημοφιλείς από τις απεργίες για καλύτερες συνθήκες».
Όταν η CNT είχε φτάσει να απαριθμεί ένα εκατομμύριο μέλη, βρισκόταν ήδη κάτω από την ανεξίτηλη επίδραση των αναρχικών της FAI και παρόλο που αυτοί οι τελευταίοι δεν ξεπερνούσαν τους τριάντα χιλιάδες και παρόλο που από το ένα εκατομμύριο μέλη της αναρχοσυνδικαλιστικής ομοσπονδίας μόνο ένας περιορισμένος αριθμός μελών θα μπορούσαν να θεωρηθούν αποφασισμένοι αναρχικοί αγωνιστές, η CNT βρισκόταν κάτω από την άμεση επιρροή των αναρχοκομμουνιστικών, αντικρατιστικών, αποκεντρωτικών και αμεσοδημοκρατικών ιδεών και στην πράξη λειτουργούσε σε εντυπωσιακό βαθμό μέσα από αντιεξουσιαστικές δομές.
Στην ιστορία του ισπανικού αναρχισμού, συναρπαστική και διδακτική ήταν η εκρηκτική συχνά συνύπαρξη αυτών των δύο οργανώσεων, της CNT και της FAI, μέχρι την τελική τους συμπόρευση το 1936. Από τη μια οι μαχητικοί αναρχικοί της FAI, οι οποίοι- δρώντας κυρίως μέσα από τα grupo de afinidad, τις ομάδες εκλεκτικής συγγένειας, με τις σφιχτοδεμένες διαπροσωπικές σχέσεις- ήταν ολόψυχα αφοσιωμένοι στην ανατροπή του καπιταλισμού και γι’ αυτό διατεθειμένοι να χρησιμοποιήσουν την άμεση δράση σε όλες τις εκφάνσεις της. Και από την άλλη μια μαζική αναρχοσυνδικαλιστική οργάνωση, η οποία- παράλληλα με τον γενικό αντιεξουσιαστικό και αντικαπιταλιστικό προσανατολισμό της- ήταν εκ των πραγμάτων αναγκασμένη να αγωνίζεται για τη βελτίωση των οικονομικών συνθηκών και εξάλλου χάρη σε αυτήν την ικανότητά της συγκέντρωνε τόσους πολλούς εργάτες. Εντέλει οι αναρχικοί στην Ισπανία-κι αυτό δείχνει τον πλούτο και το μεγαλείο του κινήματός τους-κατόρθωσαν να συνενώσουν αυτές τις διαφορετικές τάσεις, τις περισσότερο ή λιγότερο ριζοσπαστικές, τις περισσότερο ή λιγότερο διαλλακτικές, σε ένα επαναστατικό κίνημα, το οποίο -παρά τις όποιες ελλείψεις του- εξακολούθησε μέχρι το τέλος να συνιστά ένα μοναδικό κοινωνικό πείραμα απελευθέρωσης ιδεών, δυνάμεων και δυνατοτήτων, που βρίσκονταν σε λανθάνουσα κατάσταση μέσα στην ισπανική κοινωνία.
Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να επισημάνουμε μια στάση που θα ήταν τελείως αντίθετη με το πνεύμα, που οι ίδιοι οι ισπανοί αναρχικοί καλλιέργησαν, θα ήταν εκείνη της άκριτης εξιδανίκευσης του ισπανικού αναρχισμού. Όπως το θέτει εξάλλου ο Μπούκτσιν στην εισαγωγή του βιβλίου του, όπως σε όλες τις ισπανικές οργανώσεις έτσι και μέσα στις αναρχικές οργανώσεις υπήρξαν τυχοδιώκτες με ιδιοτελή κίνητρα οι οποίοι, όπως, χαρακτηριστικά αναφέρει, «πρόδωσαν τα ελευθεριακά τους ιδεώδη σε κρίσιμες στιγμές του αγώνα». Σε αυτό το σημείο εντούτοις αξίζει να σημειώσουμε ότι οι αναρχικοί στην Ισπανία είχαν στην κυριολεξία αλλεργία με εκείνους τους συντρόφους, συνδικαλιστές για παράδειγμα, που τύχαινε να καταλαμβάνουν νευραλγικές, υπεύθυνες, θέσεις- και γι’ αυτό πίστευαν στη διαρκή παρακολούθηση αυτών των συντρόφων και στο διαρκή έλεγχό τους από τα κάτω. Είναι από αυτήν την άποψη χαρακτηριστική η κριτική ενός αναρχοσυνδικαλιστή του Μπουενακάσα, ο οποίος επιχειρηματολογώντας υπέρ της απομάκρυνσης από την αρχισυνταξία της κεντρικής αναρχοσυνδικαλιστικής εφημερίδας, Solidaridad Obrera, του καταξιωμένου αγωνιστή Άνχελ Πεστάνια, εκπροσώπου της μετριοπαθούς αναρχοσυνδικαλιστικής πτέρυγας, ανέφερε- ανάμεσα στα άλλα- ότι ο σύντροφος είχε πέντε χρόνια να δουλέψει ως ωρολογοποιός κι επομένως είχε περιχαρακωθεί στο μηχανισμό της CNT. O ίδιος ο Πεστάνια, ως εκπρόσωπος πάντα μιας μετριοπαθούς, περισσότερο ρεφορμιστικής τάσης, είχε σε άλλη συγκυρία εξοργιστεί με εργαζόμενους που συμμετείχαν σε εργατικές επιτροπές ως έμμισθα στελέχη.
Όμως η μοναδική αξία του αναρχικού ισπανικού κινήματος βρίσκεται ακριβώς στο γεγονός ότι δεν αντιμετώπισε την υπόθεση των επαναστατικών αλλαγών αποστειρωμένα, με τους αγωνιστές να είναι πιόνια σε μια ιστορική σκακιέρα, στην οποία οι κινήσεις υπαγορεύονται από την αποκλειστική γνώση των ειδικών και από άνωθεν ντιρεκτίβες . Γι’ αυτό ο ισπανικός αναρχισμός όχι μόνο διατήρησε τη φλόγα και τον πλούτο του βιώματος, αλλά και μετέφερε το κέντρο βάρους των ανατροπών στο προσωπικό, σωματικό θα έλεγα, επίπεδο του καθενός, ακριβώς όπως είχε πάντα την τάση να μεταφέρει το κέντρο βάρους των συλλογικών αποφάσεων στη βάση της κοινωνίας, στο καθημερινό, τοπικό επίπεδο. Όπως σημειώνει ο Μπούκτσιν: « Σε αντίθεση με τα μαρξιστικά κινήματα, ο ισπανικός αναρχισμός έδινε μεγάλη σημασία στον τρόπο ζωής, στην πλήρη αναδόμηση του ατόμου σύμφωνα με τις ελευθεριακές κατευθύνσεις. Έδινε ιδιαίτερη αξία στον αυθορμητισμό, στο πάθος και στην πρωτοβουλία της βάσης….. Οι ισπανοί αναρχικοί συζητούσαν με πάθος και τις παραμικρές αλλαγές που θα έφερνε η επανάσταση στον καθημερινό τρόπο ζωής τους και πολλοί από αυτούς εφάρμοζαν όσο ήταν δυνατό αυτές τις αρχές άμεσα στην πράξη… Πολλοί τελειοποιήθηκαν στη γλώσσα εσπεράντο με την πεποίθηση ότι μετά την επανάσταση θα καταργούνταν τα εθνικά σύνορα των χωρών, οι άνθρωποι θα μιλούσαν μια κοινή γλώσσα και θα μοιράζονταν μια κοινή πολιτιστική παράδοση…. Ουδέποτε χρησιμοποιούσαν στις καθημερινές συζητήσεις τους τη λέξη «θεός», έλεγαν salud (= γεια σου) και όχι adios (=στην ευχή του θεού), απέφευγαν τις σχέσεις με τους κληρικούς και τις κρατικές αρχές, δεν νομιμοποιούσαν με το γάμο τις «ελεύθερες ενώσεις» τους, δε βάφτιζαν ούτε νομιμοποιούσαν τα παιδιά τους». Και καταλήγει ο Μπ. «
Πρέπει να γνωρίζει κανείς την καθολική Ισπανία για να αντιληφθεί πόσο μεγαλεπήβολη ήταν αυτή η αυτό-επιβαλλόμενη ηθική…»
Μια από τις αρχές των Ισπανών Αναρχικών αφορούσε την ακλόνητη πεποίθησή τους ότι τα μέσα που υιοθετούσαν, οι μέθοδοι πάλης, όχι μόνο δεν μπορούσαν να διαχωριστούν από την ελευθεριακή κοινωνία στην οποία απέβλεπαν, αλλά όφειλαν να απεικονίζουν και να ενσωματώνουν τις βασικές όψεις του comunismo libertario (ελευθεριακός κομμουνισμός), τον οποίο επιζητούσαν να πραγματώσουν. Γράφει ο Μπούκτσιν: «Αν ένα κίνημα επιδίωκε να δημιουργήσει έναν κόσμο ενωμένο στη βάση της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας, όφειλε να διέπεται από τις αρχές του. Αν επιδίωκε μια αποκεντρωτική, αντιεξουσιαστική, ακρατική κοινωνία, όφειλε να είναι δομημένο πάνω σε αυτούς τους στόχους….. οι αναρχικοί τόνιζαν συνεχώς τη σημασία της εκπαίδευσης και την ανάγκη να ζουν σύμφωνα με τις αναρχικές επιταγές- με άλλα λόγια τη ανάγκη να δημιουργήσουν μια αντικοινωνία που θα εξασφάλιζε το χώρο που χρειάζονται οι άνθρωποι για να ανακαλύψουν και να δημιουργήσουν εκ νέου τον εαυτό τους. Επομένως έδιναν μεγαλύτερη σημασία στον ελεύθερο χρόνο και στην ηθική υπεροχή. Περιφρονούσαν τους σοσιαλιστές επειδή τα αιτήματά τους επικεντρώνονταν πρωταρχικά στις μισθολογικές αυξήσεις και τις υλικές βελτιώσεις. Στα μάτια των αναρχικών, η ανάγκη για μείωση των ωρών εργασίας ήταν πολύ πιο σημαντική, γιατί σύμφωνα με τον Ανσέλμο Λορένθο, τον «παππού» του ισπανικού αναρχισμού (1842-1914), οι άνθρωποι «θα έχουν τον ελεύθερο χρόνο να σκέφτονται, να μελετούν….. να ικανοποιούν τα ηθικά τους ένστικτα».
Και σε ένα άλλο απόσπασμα στο τέλος του βιβλίου, στα Συμπεράσματα, ο Μπούκτσιν εξετάζει το κατά πόσο ήταν εφικτή μια κομμουνιστική επανάσταση σε μια βιομηχανικά υπανάπτυκτη χώρα κι αναφέρει πάνω στο ίδιο θέμα τις σκέψεις του διακεκριμένου αναρχικού θεωρητικού Αμπάδ δε Σαντιγιάν, ο οποίος σε ένα έργο με τίτλο Μετά την Επανάσταση, το οποίο συζητήθηκε εκτενώς στα πλαίσια του ισπανικού αναρχικού κινήματος, έγραφε «Κάθε περίοδο στέρησης και φτώχειας παράγει βαρβαρότητα, ηθική οπισθοδρόμηση και μια άγρια μάχη όλων για το καθημερινό ψωμί…. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο στοχεύουμε να εγκαθιδρύσουμε τις καλύτερες οικονομικές συνθήκες, οι οποίες θα λειτουργήσουν ως εγγύηση ίσων και σταθερών σχέσεων ανάμεσα στους ανθρώπους. Δεν θα πάψουμε να είμαστε αναρχικοί ακόμη και με άδεια στομάχια, αλλά δεν μας αρέσει να έχουμε άδεια στομάχια». Συνεχίζοντας το συλλογισμό του Σαντιγιάν, ο Μπούκτσιν καταλήγει: « Τέλος, σε μια οικονομία αφθονίας, που θα μπορεί να καλύπτει τις προσωπικές ανάγκες με αντίτιμο ένα στοιχειώδη μόχθο, το άτομο μπορεί να αποκτήσει τον ελεύθερο χρόνο για την πνευματική του καλλιέργεια και την πλήρη συμμετοχή του στην άμεση διαχείριση της κοινωνικής ζωής » Και στη συνέχεια ο Μπούκτσιν, αφού προσυπογράφει την προειδοποίηση του Σαντιγιάν, την άνοιξη του 1936, ότι «ο κομμουνισμός θα είναι το αποτέλεσμα της αφθονίας και χωρίς αυτήν θα παραμείνει απλώς ένα ιδανικό», αναφέρεται στο διφυή, και γόνιμα αντιφατικό χαρακτήρα του αναρχικού οράματος. Γράφει: «Πίστευαν στον «ελεύθερο έρωτα» επειδή πίστευαν στην ελευθερία του ζευγαρώματος πέρα από την πολιτική ή θρησκευτική επικύρωση, αλλά απέφευγαν την ελεύθερη έκφραση της σεξουαλικότητας και τις πολυγαμικές σχέσεις. Οραματίζονταν την ευθυμία στον εργασιακό χώρο, αλλά θαύμαζαν την σκληρή εργασία και σχεδόν εξυμνούσαν τις εξαγνιστικές της ιδιότητες. Στην κοινωνία της «Αρκαδίας» δεν θα υπήρχαν «δικαιώματα χωρίς καθήκοντα και καθήκοντα χωρίς δικαιώματα»… Εντούτοις οι ισπανοί αναρχικοί άφησαν πίσω τους μια απτή πραγματικότητα που έχει ιδιαίτερη σημασία για τον κοινωνικό ριζοσπαστισμό της. Τα «ηρωικά χρόνια» του κινήματος από το 1868 μέχρι το 1936, σημαδεύτηκαν από μια συναρπαστική διαδικασία πειραματισμού σε οργανωτικές δομές, τεχνικές λήψης αποφάσεων, προσωπικές αξίες, εκπαιδευτικούς στόχους και μεθόδους πάλης».
Για μια σκιαγράφηση του που πατάμε εμείς σήμερα και που βρίσκονταν οι Ισπανοί αναρχικοί τότε, θα παραθέσω πάλι ένα απόσπασμα από τον πρόλογο του Μπoύκτσιν στο βιβλίο του. Γράφει: « Ο καπιταλισμός σήμερα έχει διεισδύσει στην καθημερινή ζωή περισσότερο από ποτέ. Έχει διαρρήξει τους ισχυρούς κοινοτικούς δεσμούς… Εκείνα τα χρόνια το κεφάλαιο πολιορκούσε μια προφανώς προβιομηχανική κοινωνία, η οποία μπορούσε να του αντισταθεί με την πλούσια ποικιλία της ζωής στις γειτονιές της, στις πόλεις και στα χωριά της. Σήμερα εκείνη η προβιομηχανική κοινωνία παραχωρεί ραγδαία τη θέση της σε μια ιδιαίτερα εμπορευματοποιημένη κοινωνία της αγοράς- όχι απλά σε μια οικονομία της αγοράς- που έχει μετατρέψει ένα μεγάλο μέρος του δυτικού κόσμου σε ένα γιγαντιαίο σούπερ μάρκετ με τους υποταγμένους και μίζερους τρόπους ζωής».
Σήμερα που η εξατομίκευση της εργασίας έχει κατακερματίσει τον άνθρωπο αυτό φαντάζει δυσνόητο λόγο του ιδιότυπου ιδρυματισμού που έχει υπαχθεί σύγχρονος αποδυναμωμένος πολίτης, ώστε ο ευνουχισμένος ιδιώτης να ξαναβρεί την χαμένη κοινωνικότητα του να γίνει εκ νέου συλλογικός υπακούοντας σε ένα ακατανόητο κάλεσμα σε ένα υποσυνείδητο κοινωνικό ένστικτο για να πάψει να είναι μόνος, διότι κάτι μέσα του λέει ότι όλοι μαζί μπορούμε. Και το βιβλίο αυτό μπορεί να ενδυναμώσει αυτόν τον συλλογισμό αρκεί να μην εξιδανικευτεί. Η εποχή της αθωότητας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τόσο για τους Ισπανούς Αναρχικούς όσο και για μας 80 χρόνια αργότερα. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πάψουμε να εμπνεόμαστε από τα ελευθεριακά παραδείγματα ως παρακαταθήκη για το μέλλον. Ο αντίπαλος μπορεί να άλλαξε μορφή αλλά ο κοινωνικός ανταγωνισμός παραμένει.
Οι Ισπανοί αναρχικοί κατάφεραν το 1936 μετά από 68 χρόνια αιματηρών αγώνων να κάνουν πράξη την κοινωνική επανάσταση στις 19 Ιουλίου απέναντι στις δυνάμεις του Φράνκο. Στην απόπειρα του πραξικοπήματος οι Ισπανοί αντέταξαν τον εργάτη στην πόλη ως το απελευθερωτικό υποκείμενο φορέα του αντίπαλου δέους αλλά και τον αγρότη στην ύπαιθρο. Όντας ένα σαφές ιδεολογικό κίνημα οι ισπανοί αναρχικοί, την αρχική στρατιωτική νίκη προσπάθησαν να την μετατρέψουν σε κοινωνικό μετασχηματισμό προς εκπλήρωση του οράματος του ελευθεριακού κομμουνισμού.
O επιστημονικός σοσιαλισμός απαιτούσε πάντα ένα είδος αποστασιοποίησης απέναντι στους ανθρώπους. Προείχε αφοσίωση στο κόμμα και στον μηχανισμό του και όχι σε εκείνους που μοιράζονταν κοινούς αγώνες κινδύνους και ευθύνες. Οι αναρχικοί ήταν πάντα αντίθετοι σε αυτή την κατάσταση. Για εκείνους η επανάσταση ήταν πάνω από όλα ένας μεγάλος ηθικός μετασχηματισμός. Για τους Ισπανούς -και όχι μόνο- αναρχικούς ένα κίνημα που επιδιώκει την προώθηση μιας απελευθερωτικής επανάστασης οφείλει να αναπτύξει απελευθερωτικά και επαναστατικά πρότυπα. Να απεικονίζει την ελεύθερη κοινωνία που προσπαθεί να πραγματώσει και όχι την καταπιεστική που προσπαθεί να ανατρέψει. Αν δηλαδή ένα κίνημα επιδιώκει να δημιουργήσει έναν κόσμο ενωμένο με βάση την αλληλεγγύη και την αλληλοβοήθεια οφείλει να διέπεται από αυτές τις αρχές. Αν επιδιώκει μια αποκεντρωτική, αντιεξουσιαστική, ακρατική κοινωνία οφείλει να είναι δομημένο πάνω σε αυτούς τους στόχους. Θυμηθείτε ότι το 1896 οι Ισπανοί στον αναρχισμό βρήκαν την ιδεολογία και στον εργάτη – αγρότη αλλά και στην γυναίκα τον ρόλο της απελευθέρωσης. Στον πρόλογο για το βιβλίο του Σαμ Ντόλγκοφ «Αναρχικές Κολεκτίβες»(Εκδόσεις Διεθνής Βιβλιοθήκη) ο Μπούκτσιν σημειώνει «Ο όρος «ολοκληρωμένη προσωπικότητα» παρουσιάζεται συχνά στα ντοκουμέντα των Ισπανών αναρχικών και έγιναν ακούραστες προσπάθειες για την ανάπτυξη της προσωπικότητας των ατόμων, τα οποία, όχι μόνο έπρεπε να ενστερνιστούν τις αντιεξουσιαστικές αρχές, αλλά και να δοκιμάζουν να τις εφαρμόζουν στην πράξη. Κατά συνέπεια το οργανωτικό πλαίσιο του κινήματος (όπως εκφράστηκε στην «πρώτη Διεθνή», τη CNT και τη FAI) έπρεπε να είναι αποκεντρωμένο και να επιτρέπει το μεγαλύτερο βαθμό πρωτοβουλίας και λήψης αποφάσεων στη βάση και να παρέχει δομικές εγγυήσεις ενάντια στο σχηματισμό γραφειοκρατίας».
Όπως δείχνει το ισπανικό παράδειγμα η κοινωνική επανάσταση, η αναμόχλευση των πάντων μέχρι να βρεθεί εκείνη η νέα ισορροπία, αρμονία αν θέλετε, που θα απελευθερώνει όσο γίνεται περισσότερες συλλογικές δυνατότητες και θα ελαχιστοποιεί τον αποκλεισμό και την αδικία, αυτή η κοινωνική επανάσταση είναι μια δαιδαλώδης διαδικασία. Ένας δρόμος που περιλαμβάνει πολλά κάθετα και παράλληλα μονοπάτια, πολλούς παράδρομους βαθύτατων πολιτισμικών ανατροπών που θέτουν σε αμφιβολία και διερώτηση το κυρίαρχο φαντασιακό, δηλαδή το συνολικό τρόπο ζωής, τις κυρίαρχες αξίες και αντιλήψεις, τον ίδιο τον τρόπο πρόσληψης της πραγματικότητας από τον καθένα από εμάς.
Οι Ισπανοί αναρχικοί κατάφεραν να δείξουν ότι η ουτοπία δεν είναι εφικτή παρά μόνο για όσους δεν την προσπαθήσουν. Ο σημερινός άνθρωπος χρειάζεται να αποστοχασθεί εκ νέου για να χρησιμοποιήσω έναν λογοθεραπευτικό όρο του Βίκτωρ Φρανκλ, να πετάξει το φτωχό του ιδεολογικό εγώ και να μπει εκ νέου σε ένα πλούσιο κοινωνικό εμείς. Κλείνοντας θεωρώ η επανέκδοση του βιβλίου αυτού κάτι πολύ σημαντικό. Διότι το ουσιαστικό σε αυτές τις αφηγήσεις του ελευθεριακού παρελθόντος είναι ότι πάντα κουβαλούν μαζί τους αυτούς τους σπόρους που αν και συνθλίβονται, δεν πεθαίνουν μα ανοίγουν ρωγμές στην σύγχρονη εποχή για να περάσουν μέσα τους και να βρουν ξανά το νόημα οι άνθρωποι του μέλλοντος.
*Ο Αργύρης Αργυριάδης αφού πρώτα έζησε την συγκλονιστική εμπειρία της συναυλίας του Rory Gallagher στην Νέα Φιλαδέλφεια το 1981 έκτοτε, από μικρή ηλικία τρέχει στα στενά των Εξαρχείων, πιστός στην Ιδέα της ελευθερίας, παραμένει πάντα καταληψίας «τρελός και ευτυχισμένος», υπερασπιστής του Ιστορικού Μείζονος Αναρχισμού και μέλους του Ενός Δυνατού Συνδικάτου. Μισό αιώνα μετά την γέννηση του, έχει αφιερώσει τις σπουδές του στην ιατρική, την ψυχιατρική και την ψυχολογία στον αγώνα για την κοινωνική χειραφέτηση. Όταν δεν διαβάζει επικίνδυνα βιβλία, δεν ακούει παράξενες μουσικές ή να γράφει ακατανόητες ιστορίες στο merlin's, συμμετέχει σε Αυτοργανωμένες Συλλογικότητες Υγείας,συνελεύσεις, πορείες και δράσεις διότι τίποτα δεν έχει τελειώσει ακόμα.
El despliegue de las nuevas tecnologías en el ámbito laboral ha generado enormes expectativas y una sostenida alza de la productividad del trabajo. Las nuevas tecnologías están revolucionando la sociedad del capital, aunque no queda aún claro si podrán constituir una sacudida lo suficientemente fuerte para remontar el bloqueo en la acumulación que dio lugar a la crisis sistémica del 2007 y que no ha podido ser resuelto del todo con la flexibilización cuantitativa y la austeridad, generando un nuevo ciclo de desarrollo.
NUEVAS TECNOLOGÍAS EN EL TRABAJO. EL PANÓPTICO LABORAL.
El despliegue de las nuevas tecnologías en el ámbito laboral ha generado enormes expectativas y una sostenida alza de la productividad del trabajo. Las nuevas tecnologías están revolucionando la sociedad del capital, aunque no queda aún claro si podrán constituir una sacudida lo suficientemente fuerte para remontar el bloqueo en la acumulación que dio lugar a la crisis sistémica del 2007 y que no ha podido ser resuelto del todo con la flexibilización cuantitativa y la austeridad, generando un nuevo ciclo de desarrollo.
Sus límites parecen inscritos en el despliegue cada vez más acusado de la crisis ecológica en ciernes, en la dificultad para valorizar sus avances, que muchas veces parecen pensados para una sociedad otra, centrada en lo común y en lo distribuido, lo que ha dificultado su conversión en plusvalor en los últimos decenios, pese los crecientes desarrollos gerenciales en la transformación de la experimentación tecnológica de masas en beneficios superlativos para las grandes tecno-com, por la vía de la comercialización de los datos, etc. Y, también, por las crecientes tensiones geopolíticas que acompañan su despliegue en un mundo cada vez más multipolar y donde se está ensayando el regreso a una dialéctica de “guerra fría” entre el Centro imperial norteamericano y sus emergentes rivales globales. Una guerra de nueva generación en la que la tecnología juega un papel fundamental como ponen de manifiesto affairs internacionales como el de Huawei.
En este escenario, por ejemplo, China calcula que su sector productivo dedicado al desarrollo de la inteligencia artificial podría alcanzar un valor de 150.000 millones de dólares para 2030. Un jugoso botín que la Administración Trump pretende restituir a las empresas tecnológicas e industriales norteamericanas, por la vía de una guerra comercial sin cuartel que está poniendo en riesgo la estabilidad del conjunto del proceso de acumulación capitalista global
Por otra parte, esta mutación acelerada del entorno productivo mediante la tecnología implica fuertes contrapartidas en lo que tiene que ver con el respeto a los derechos civiles en el gigante asiático y, muy probablemente, pronto (si no está sucediendo ya de manera no regulada) en nuestro propio bloque occidental: China ya alberga gran parte de las empresas de reconocimiento facial del mundo. SenseTime, por ejemplo, con una valoración de más de 4.500 millones de dólares, diseña software capaz de analizar imágenes de una red de cámaras de seguridad de ámbito nacional (y recordemos que quiere decir “ámbito nacional” en China). Start-up Face++, valorada en más de 1.000 millones de dólares y respaldada por un fondo de capital riesgo de la República Popular China, desarrolla hardware para proyectos de vigilancia con cámaras de video. China, de hecho, cuenta con la mayor base de datos de fotografías identificativas de sus ciudadanos, del mundo (por encima de los mil millones de registros). Robots y drones de seguridad, armados de tecnologías de reconocimiento facial recorren las populosas ciudades chinas, donde ya se puede pagar en restaurantes y otros comercios mediante sistemas de reconocimiento facial altamente fiables.
Aunque no todo son avances triunfales del “Gran Hermano” tecnológico. Cuatro años tras la implementación de un plan de créditos sociales que se hizo famoso en el mundo, por el que los ciudadanos chinos podían tener acceso (o no) a descuentos en viajes, créditos, seguros y otros productos o derechos, en función de su puntuación en una red social omnicomprensiva y omnisciente, sólo Pekín y Hangzhou la han implantado, y con un éxito bastante modesto.
Pero no podemos pensar que este tipo de riesgos son sólo una desviación del modelo inherentemente democrático de funcionamiento de internet, generada por el autoritarismo de un modelo dictatorial de gestión de lo público como el chino. Los reiterados escándalos relacionados con la utilización política o comercial de los datos de los usuarios de Facebook, como el de Cambridge Analytica, en el que los datos fueron usados para realizar consultoría y minería de datos en apoyo de la candidatura presidencial de Donald Trump, y otros gigantes tecnológicos, así como las filtraciones de Wikileaks ,combinadas con la furia represiva transnacional contra su fundador, Julian Assange, que se ha desplegado en abierta conculcación de cualquier criterio democrático y garantista del Derecho Internacional de los Derechos Humanos, o el brutal y masivo espionaje del conjunto de los ciudadanos globales por parte de la Agencia de Seguridad Nacional de los Estados Unidos (NSA) hecho público con infinidad de pruebas por Edward Snowden, nos demuestran, más allá de toda duda, que la potencia invasiva de los avances tecnológicos que la sociedad está desarrollando bajo el dominio del capital, está siendo utilizada extensivamente por quienes quieren sostener su mando antidemocrático sobre el proceso productivo y sobre el conjunto social que lo sostiene, tanto aquí como en cualquier otro lugar del mundo.
Podemos intentar, por ejemplo, aterrizar los efectos de este Gran Hermano tecnológico para centrarnos en lo referente a las posibilidades de control, en nuestro propio país, de los trabajadores en el marco de la relación salarial, existente o potencial. Es decir, no tanto en aquello que más ha atraído los focos de los medios de comunicación de masas, como la polémica sobre el uso de los datos que dejamos en nuestra navegación en las redes sociales con fines comerciales o como las posibilidades ubicuas del espionaje tecnológico y político de la ciudadanía, sino en lo que nos puede pasar a todos, y muy sustancialmente a aquellos que tienen que trabajar para otros para vivir, en nuestra vida cotidiana, en ese espacio en el que, como decía Marx, al traspasar su umbral las reglas democráticas dejan de tener virtualidad en lo sustancial: el lugar de trabajo.
Y no nos referimos sólo a los efectos brutales de la innovación tecnológica sobre las relaciones laborales de los ámbitos más afectados por su despliegue, como las referidas a los trabajadores de las plataformas colaborativas. Ya hemos escrito un artículo en esta misma revista sobre ello. Ahora vamos a hablar de las relaciones laborales más comunes, de la posible incidencia del uso disciplinario que los patronos pueden hacer de las nuevas tecnologías en la práctica generalidad de los trabajos, por tradicionales y poco virtuales que sean. De algunos de sus efectos más señalados que ya se están dando en el día de hoy.
Empecemos por el principio. Por el principal agujero negro de nuestra legislación laboral: el proceso de selección de nuevos trabajadores. Se trata de un ámbito donde, en respeto de la discrecionalidad de la decisión empresarial en el ámbito privado, la legislación laboral no sólo es parca, sino inmensamente difícil de hacer cumplir. Si bien parece claro, desde el punto de vista teórico, que está prohibido introducir criterios discriminatorios en las pruebas de un proceso de selección de personal, incluso en el caso de empresas privadas, lo cierto es que para el cumplimiento de estos píos deseos, no existen apenas cauces legales, normativa concreta ni posibilidades de prueba admisible.
Pero en este campo está impactando fuertemente la tecnología. No sólo porque ya es prácticamente universal la práctica de que los técnicos de selección de las empresas rastreen en Google o en las redes sociales a los candidatos, obteniendo así mucha información personal sobre ellos, tenga o no que ver con las capacidades del postulante para el puesto al que postula, sino porque, además, la automatización de los procesos de selección genera nuevas posibilidades de discriminación entre los postulantes a un puesto de trabajo. Algunas, incluso, ni siquiera deseadas por el propio equipo gerencial que realiza la selección.
La creciente utilización de los portales virtuales de empleo y de las apps descargables en los dispositivos móviles para la búsqueda de trabajo viene acompañada de diversos potenciales efectos perversos. Mediante esta programación informática el proceso de selección se automatiza. En un portal de empleo virtual como Infojobs, los departamentos de recursos humanos que buscan fuerza de trabajo no son informados de todos los candidatos existentes, sino que es el propio portal el que decide que postulantes presentarles, en base a algoritmos matemáticos que tienen en cuenta determinadas características de los mismos.
Si antes, en un proceso de selección, eran los técnicos de las empresas contratantes, quienes podían ejercer una arbitraria elección discriminatoria entre cientos de currículos, en base a criterios raciales o de pertenencia pública a una organización sindical, por ejemplo, ahora la idea es que esos sesgos se van a poder evitar, precisamente, gracias a la utilización automática de criterios objetivos por parte de un programa informático que decide, previamente, que currículums presentar o no ante el futuro entrevistador.
Pongamos algunos ejemplos: Infojobs, concretamente, dispone de una función denominada “adecuación” que jerarquiza automáticamente a los postulantes considerando variables como la localización, los conocimientos, condiciones laborales de la oferta de empleo, etc. La app Worktoday, por su parte, indica que su algoritmo informático sólo propone a las empresas el candidato que considera más adecuado. Determinados postulantes nunca aparecerán ante los ojos del seleccionador, y serán descartados sin intervención humana.
Pese a lo que pueda parecer el potencial discriminatorio de este tipo de uso de los avances tecnológicos es tremendo. Nadie controla en modo alguno que tipo de criterios se valoran por el algoritmo, y tampoco se puede evitar que determinados sesgos de la realidad generen decisiones materialmente discriminatorias (el hecho, por ejemplo, de que un criterio como “mayor adaptación a una determinada condición de trabajo”, como la disponibilidad, se superponga estadísticamente de manera consistente con otro criterio como “pertenencia un determinado género” en un espacio laboral o territorial concreto, e implique el rechazo de la mayor parte de las candidatas mujeres para el puesto). Características personales como el género, el origen de clase, la raza o la procedencia geográfica, pueden operar como claves discriminatorias en el proceso de funcionamiento del algoritmo sin necesidad de que el mismo haya sido programado expresamente para ello, por su prevalencia estadística en sectores sociales que dicho algoritmo si contempla.
Se trata de la llamada “discriminación algorítmica”, posible gracias a una tecnología tremendamente compleja en unas condiciones de opacidad que no sólo no disminuyen con este proceso de contratación de la fuerza de trabajo, sino que pueden aumentar exponencialmente. No es fácil de detectar, y aún menos de denunciar ante la inspección de trabajo u otros organismos semejantes por la complejidad técnica de la base informática del proceso de decisión.
Obviamente, como ya dijimos, el proceso de selección de trabajadores ha sido siempre un gran agujero negro para el respeto de los derechos humanos de los candidatos a un puesto de trabajo , sólo potencialmente solucionable de manera creíble mediante la generación de un servicio de empleo público realmente funcional y bajo directo control sindical, Justo el camino contrario que el que se ha seguido en nuestro país, con la legalización de agencias de colocación privadas, Empresas de Trabajo Temporal y todo tipo de prácticas opacas de selección, al tiempo que se vaciaba de funciones y se permitía la degradación del Servicio Público de Empleo hasta convertirlo en una simple oficina de control disciplinario ( y cada vez más asfixiante e injusto) de los perceptores de las prestaciones del paro.
Pero una vez ocupado el puesto de trabajo por el candidato seleccionado no acaban los peligros para sus derechos fundamentales derivados del uso intrusivo de las nuevas tecnologías. Se ha generado un enorme mercado en el que operan empresas especializadas en el control de la productividad de los trabajadores por medios informáticos. Un control que se ejecuta mediante la utilización de los datos que, en el transcurso de la relación laboral, van dejando los trabajadores en sus redes sociales, ordenadores corporativos o, incluso, correo electrónico y mensajería instantánea.
Es el uso del big data para garantizar la disciplina laboral. Según la consultora Gartner, más de la mitad de las empresas con una facturación superior a los 750 millones de dólares usaron “técnicas no convencionales” de control de sus empleados en 2018. Se calcula que en 2025 las start up dedicadas a este lucrativo negocio tendrán un valor de 2000 millones de dólares.
Empresas como Activtrack, que captó 20 millones en una ronda de financiación en marzo de 2019, cuyos productos permiten que los empresarios conozcan las páginas web que visitan sus empleados, cuánto tiempo dedican a buscar información “improductiva” y a que tipo de contenidos acceden. O como Teramind, que ha generado una herramienta que crea perfiles de comportamiento de los trabajadores analizando su actividad diaria a base de grandes cantidades de datos, y que se puede llegar a usar de “forma poco ética”, como reconoce su consejero delegado Isaac Kohen, aunque afirma que no es esta su intención.
Tanto la tecnología de Teramind como la de Activetrack permiten realizar capturas de pantallas periódicas -con o sin el consentimiento de los trabajadores- y utilizar la inteligencia artificial para evaluar esa información. Una captura de pantalla puede informar, por ejemplo, del tiempo dedicado por el empleado a buscar otro puesto de trabajo en Linkedin. También puede incluir detalles de los mensajes privados del usuario o, incluso, datos bancarios o de las tarjetas de crédito utilizadas en el e-commerce.
Otra vía de control que está en sus inicios es la instalación de asistentes virtuales en las instalaciones, como Alexa de Amazon, que potencialmente podrían ser usados para grabar sonidos, conversaciones y conexiones electrónicas en toda la oficina o centro de trabajo. Jeff Bezos ha indicado que esto no es aún posible con su tecnología, pero probablemente no lo es más por una razón comercial (Amazon no está aún interesada en el descrédito que esto implicaría, cuando está intentado que todos metamos sus altavoces inteligentes en nuestras casas) que por las reales posibilidades técnicas de realizarlo.
Pero, por supuesto, la tecnología que se usa para controlar el desarrollo del proceso de trabajo, y la actuación del trabajador humano en el mismo, también puede ser usada para sancionarlo. Nuestros tribunales tienen que hacer frente a una creciente ola de procedimientos de despido en los que la posibilidad de control de la actuación del trabajador, dentro o fuera del trabajo, gracias a la monitorización de las redes sociales o de las apps de mensajería, se vuelve el elemento decisivo.
Así, por ejemplo, la Sentencia del Tribunal Superior de Justicia de Galicia de 16 de noviembre de 2012 declara procedente un despido disciplinario basado en la información obrante en el perfil de Facebook personal del trabajador, que recoge una serie de trabajos como camarero y un largo viaje realizados mientras estaba en situación de baja laboral. En la Sentencia del mismo tribunal de 21 de noviembre de 2016, donde de nuevo se admite la procedencia de un despido motivado por realizar actividades incompatibles con la situación de incapacidad temporal, no sólo se usan fotografías obrantes en el perfil de Facebook del trabajador, sino también otras extraídas de los perfiles de otras personas que nada tienen que ver con la empresa.
Las apps de mensajería instantánea no se libran tampoco de ser usadas para fundamentar despidos: la Sentencia del Tribunal Superior de Justicia de Galicia de 25 de abril de 2014 admite como medio probatorio de las actividades faltas de profesionalidad de una cuidadora de una residencia geriátrica los mensajes de Whattsapp que la misma intercambia con otra trabajadora de la empresa. Es de destacar que, además, en este caso, el empresario no es parte de la conversación, sino que termina enterándose por informaciones de la otra interlocutora.
Y no hace falta que el empresario conozca los datos obrantes en las redes sociales de manera directa desde el perfil del trabajador: la Sentencia del Tribunal Superior de Justicia de Madrid de 23 de enero de 2012 declara procedente el despido de una trabajadora de baja, tras conocer la existencia de unas imágenes por medio de la hija de la propietaria de la empresa, que las había descargado desde el perfil de un contacto común con ella. El tribunal entiende que no hay vulneración de los derechos a la intimidad personal ni al secreto de las comunicaciones, si se accede a los datos de forma accidental o a través de un tercero.
Por supuesto, si el desarrollo tecnológico puede ayudar en el control y en la compulsiva búsqueda de la máxima productividad del trabajador individual, también lo puede hacer en relación con los comportamientos del colectivo de trabajadores como tal. Y muy señaladamente con sus comportamientos de resistencia, y ello aunque los mismos puedan estar amparados por normas que los consideren derechos fundamentales, como es el caso del derecho a huelga.
Hablamos del llamado “esquirolaje tecnológico”, cada vez más polémico en el ámbito del Derecho del Trabajo, y al que algunos dotan de la prometeica capacidad de vaciar de contenido la práctica secular de la huelga, como pulso obrero contra el poder patronal. Es decir, del uso de la programación informática y de la inteligencia artificial para sustituir momentáneamente el trabajo de los huelguistas, sin intervención humana.
Es un ámbito que ya ha dado que hablar. Desde hace unas décadas se relacionaba casi exclusivamente con el funcionamiento de los medios de comunicación masivos durante las huelgas. Cadenas televisivas y emisoras de radio sustituían el trabajo de los huelguistas emitiendo contenidos pregrabados, lo que ha sido finalmente admitido por nuestra jurisprudencia.
Este tipo de técnicas tienden a multiplicarse, extendiéndose las posibilidades de utilizar medios técnicos preexistentes en la empresa (pero cuyo uso se extiende con respecto al que es habitual), preprogramar días antes de la huelga máquinas para que funcionen supliendo a los huelguistas, aunque sea ese su uso habitual, o, incluso contratando para la ocasión recursos tecnológicos que puedan suplir temporalmente la fuerza de trabajo humana.
Tras varias sentencias del Tribunal Supremo que habría limitado las posibilidades de utilización de esta forma de esquirolaje, que pretende vaciar de contenido el derecho a la huelga, el Tribunal Constitucional se ha pronunciado mediante su sentencia de 2 de febrero de 2017, facilitando, de manera amplia, el recurso a estas técnicas empresariales para derrotar a la fuerza de trabajo en revuelta.
Este pronunciamiento del tribunal tiene como supuesto de hecho la convocatoria de huelga general del 29 de septiembre de 2010. Ese día, en Telemadrid, donde no se había alcanzado un acuerdo de servicios mínimos, el seguimiento de la huelga fue muy elevado, por lo que la cadena no pudo emitir ninguna programación, salvo un partido de Champions League, que pudo ser emitido gracias a la utilización de toda una serie de medios técnicos que no eran de uso habitual y que permitieron la locución del partido, mediante la realización de trabajos por los no huelguistas distintos a los que suelen realizar, y su emisión por canales tecnológicos distintos a los habituales.
Así, la sentencia del Tribunal Constitucional (que contó con un voto particular en contra) afirma, en definitiva, que “la efectividad del derecho de huelga no demanda del empresario una conducta dirigida a no utilizar los medios técnicos con los que cuenta la empresa”, pudiendo usar la tecnología para reventar la insurgencia obrera y, con ella, toda virtualidad del derecho constitucional de huelga.
Todo ello dibuja un panorama ciertamente preocupante, pero no por ello inesperado. Las tesis que tradicionalmente han hablado de la adecuación sociotécnica de la maquinaria en los lugares de trabajo con respecto a las necesidades de control y supervisión del trabajo, pueden entenderse extensibles, también, a las nuevas tecnologías. Si antes hablábamos, por ejemplo, de la distribución de los espacios de trabajo para limitar la sociabilidad obrera en la fábrica o del diseño específico de las partes y de los protocolos de manejo de la maquinaria en función de las necesidades de control del patrono, ahora este mismo tipo de lógicas se están utilizando con los nuevos avances tecnológicos de manera intensiva.
Hay una gran guerra por el control de la productividad potencial y por la determinación de los usos posibles de la nueva tecnología. Una guerra que adquiere tintes geoestratégicos en el marco de un mundo crecientemente multipolar en el que grandes potencias se enfrentan entre sí, pero que también presenta rasgos materialmente apegados al día a día del funcionamiento de las unidades productivas y de las relaciones y articulaciones entre ellas en el marco de la sociedad-fábrica del posfordismo. Es la vieja línea de ruptura de la lucha de clases, que se despliega sobre la cotidianidad productiva, afectando de maneras diversas y conflictuales a la composición misma de la clase trabajadora y a sus experiencias cotidianas de sociabilidad y de trabajo.
Nuevas formas de control, de fabricación de líneas de exclusión y de facilitación de prácticas represivas del comportamiento desviado del elemento proletario en el marco de la cotidianidad de la relación Capital-Trabajo. Un intento emergente por encauzar hacia la generación de plusvalor las potencialidades para el exceso y para la fuga generadas por los productos del trabajo cognitivo de la sociedad sometida al mando capitalista.
Ese es, precisamente, el corazón de la apuesta: el intento de embridar la abundancia cada vez más exuberante de la creatividad humana, en la forma de tecnologías sostenidas y hechas posibles por una fuerte socialización del saber y el desarrollo productivo, para hacerlo funcional al proceso de acumulación capitalista, que se despliega en nuestros días en una crisis intermitente y cada vez más profunda y caótica.
Se trata del uso de las nuevas tecnologías en la lucha de clases y en el pulso por la acumulación. Un uso para el dominio y la sobredeterminación de la excedencia y la insurgencia del trabajo vivo, o un uso para la fuga y la confrontación, para construcción de alternativas vivenciales y culturales, desde un abajo que también se quiere ubicuo y proliferante.
Rediseñar la tecnología, reapropiándosela y desviando sus potencialidades para la distopía panóptica, constituye un frente de lucha, y de construcción e innovación, de máxima importancia para quienes desean levantar alternativas al constante influjo del dolor, la alienación y la desestructuración vital en que el mando capitalista en los centros de trabajo consiste.
José Luis Carretero Miramar
This page has not been translated into 한국어 yet. This page can be viewed in English Italiano Català Ελληνικά Deutsch |
|